«۱۰ میلیون و ۲۰۰ هزار سالمند د ر کشور شناسایی شد ه که ۱۲د رصد جمعیت ایران را شامل میشود.» این آماری که رئیس سازمان بهزیستی کشور اعلام کرد ه، د ر مقایسه با آمار مشابه سال قبل با رشد بیشتری همراه بود ه است، د ر جایی که روند فرزند آوری و جوانی جمعیت ایران به یک علام سوال جدی همراه بود ه و تقریبا با توجه به شرایط اقتصاد ی، اجتماعی و فرهنگی و تغییر سبک زند گی، روند کُند و حتی «ایستا» به خود گرفته است. د ر شرایطی تسهیلات و مشوقهایی برای فرزند آوری د ر ایران با شکست روبه رو شد ه که طبق پیش بینیها د ر سال ۱۴۱۵ حد ود ۱۴.۵د رصد جمعیت کشور و د ر سال ۱۴۳۰حد ود ۳۰ د رصد جمعیت کشور سالمند ان خواهند بود که این رقم د ر د نیا به ۱۶.۵و ۲۱.۵ د رصد خواهد رسید. د ر شرایطی کشور ما د ر سراشیبی سالمندی قرار گرفته که چند روز پیش اعلام شد که «۷۷ د رصد از زوجهای ایرانی علاقهای به فرزند آوری ند ارند» هرچند که این گفته سریع تکذیب شد، اما مشاهد ات مید انی هم این آمار را بالا و پایین تا حد ودی تایید میکند. این د ر حالی است که د ر سالهای گذشته سیاستهای تشویقی متفاوتی برای فرزند آوری اتخاذ شد ه، از زمین و حواله خود رو گرفته تا بورس و د یگر مشوق ها، اما نتیجه مطلوب نبود ه است.
مشوقهای مقطعی و ناکارآمد
مرضیه وحید د ستجرد ی، د بیر ستاد ملی جمعیت، هفته گذشته اعلام کرد که برای جلوگیری از بحران جمعیتی، هر زن ایرانی باید بهطور میانگین ۲.۱ فرزند د اشته باشد. این د ر حالی است که یکی از طرحهای د ولت و مجلس برای تشویق خانوارهای ایرانی به فرزند آوری، پرد اخت وام بود. طبق مصوبه سال ۱۴۰۱، خانوارهایی که فرزند سوم و یا بیشتر آنها از سال ۹۹ به بعد متولد شد ه باشد، مشمول د ریافت وام ۲۰۰ میلیونی خرید یا ود یعه مسکن میشد ند. البته د ر شرایطی که خانوار صاحب مسکن نبود ند. مد ت زمان بازپرد اخت این وام، ۲۰ سال بود. پیش از آن وام فرزند آوری با کارمزد ۴ د رصد پرد اخت میشد. این وام به فرزند انی تعلق میگرفت که از تاریخ یکم فرورد ین ۱۴۰۰ به بعد متولد شد ه بود ند. طبق این طرح، سرپرست که باید تابعیت ایرانی د اشت، میتوانست برای فرزند اول مبلغ ۴۰ میلیون تومان، فرزند د وم و سوم به ترتیب مبالغ ۸۰ و ۱۲۰ میلیون تومان تقاضای وام د هد. تمد ید این وامها و افزایش ارقام آن د ر کنار نرخ باروری خانوارها نشان مید هد که سیاستهای مالی نتوانسته خانوارها را مجاب به زاد و ولد کند.
یکی د یگر از طرحهای تشویقی افزایش مرخصی زایمان بود. د ر این طرح، مرخصی زایمان زنان تا ۹ ماه افزود ه شد و برای پد ران نیز د و هفته مرخصی زایمان د ر نظر گرفته شد. مشکل بزرگ این قانون آن بود که کارفرماها زیربار آن نمیرفتند و قابلیت اجرایی ند اشت. یکی د یگر از مشوقهای فرزند آوری که با اولویت خانواد ههایی با د و فرزند یا بیشتر د ر پروژههای نهضت ملی مسکن، بود. البته نبود مسکن کافی و قیمت بالای خانه این اولویت را برای بسیاری غیرواقعی کرد. از د یگر مشوقهای ازد یاد جمعیت، کمکهزینه تحصیلی و د رمانی برای فرزند ان سوم به بعد بود. البته تسهیلات نیز محد ود و غیرسراسری بود.
چند روز پیش، فاطمه محمد بیگی، رئیس فراکسیون جمعیت و حمایت از خانواد ه مجلس اعلام کرد که پیری جمعیت ایران از د نیا پیشی گرفته و رشد سالمندی د ر ایران ۳ برابر میانگین جهانی است. آن طور که او گفته قانون جوانی جمعیت ظرف سه سال گذشته خوب عمل کرد ه و د ر مواردی تولد فرزند ان چهارم و پنجم نیز گزارش شد ه، اما مشکل بزرگتر آن است که از سال ۹۶ به بعد، سالانه ۵ د رصد از تعد اد زنان د ر سن باروری کاسته شد ه و غیر از آن د ر سال جاری نسبت به سال گذشته ۷ د رصد کاهش تولد د اشتهایم.
چرا فرزند نمیآورید؟
سیامک، میترا، پژمان، سارا، نیما، پیام، نازنین و مینا سالهاست ازد واج کرد هاند، اما هیچکدام برنامهای برای فرزند آوری ند ارند. همه آنها د ر وضعیت متوسط اقتصادی قرار د ارند، همه زوجها شاغل بود ه و به کود کان علاقه د ارند، اما هیچکدام نمیخواهند صاحب فرزند شوند. آنها د لایل مختلفی را ارایه میکنند. سارا، عد م ثبات اقتصادی را میگوید و نیما، وضعیت امنیت روانی را مطرح میکند. به گفته سیامک، به د لیل آن که چشماند از روشنی برای خود نمیبیند، حاضر نیست فرزندی د اشته باشد. این گروه، سیاستهای تبلیغی و یا تشویقی د ولتها برای افزایش جمعیت را د ر گروه تحصیلکرد ه بیفاید ه مید انند و میگویند: «شاید گروههای حاشیهنشین و یا روستایی با وعد ه وام یا افزایش یارانه حاضر به زاد و ولد شوند، اما این وعد هها د ر اکثریت جامعه بیتاثیر است.» رئیس فراکسیون جمعیت و حمایت از خانواد ه مجلس گفته است که روند کاهشی جمعیت برگشتپذیر نیست و بیش از ۱۰۰ تا ۱۲۰ سال، پیری جمعیت ایران را د ربر میگیرد و حد اقل یک قرن زمان برای حل این مساله نیاز است.
موضوع پیری جمعیت، د غد غه افراد جامعه نیست، آنها به موضوعاتی د یگر فکر میکنند. وحید میگوید که حتی برای ازد واج هم د چار شک و ترد ید بسیار بود ه و د ر نهایت با همسرش شرط کرد هاند که هرگز بچهد ار نشوند. او میگوید: «بعید مید انم بتوانم از عهد ه هزینهها و تربیت کود کم بر بیایم.» بررسی آمار ازد واج و طلاق د ر کشور نشان مید هد که ظرف سالهای ۸۹ تا ۱۴۰۲ شاهد کاهش ۴۶ د رصدی ازد واج د ر کشور بود هایم. د ر همین د وره تعد اد طلاقهای کشور ۴۷ د رصد افزایش یافته است. این آمارها نشان مید هد که کاهش تمایل به ازد واج د ر کشور د ر حال گسترش است و د ر چنین شرایطی هر نوع سیاست ازد یاد جمعیت به بنبست میرسد.
عد م تمایل به فرزند آوری تنها د لایل اقتصادی نیست
مرتضی افقه، اقتصاد د ان و عضو هیئت علمی د انشگاه چمران اهواز د ر این رابطه باور د ارد: «نمیتوان عد م تمایل به فرزند آوری را به فرمولهای اقتصادی تقلیل د اد. مشکلات و تنشها و اضطرابهای اجتماعی ناشی از آیند ه د ر شرایط فعلی چند برابر شد ه است. حتی اگر یک خانواد ه از تمکن مالی کافی برخورد ار باشد، مدام نگران این است که افق زند گی آیند ه او و فرزند انش با توجه به تحریم ها، تنشهای منطقهای و … چگونه خواهد بود. متاسفانه تصور میشود با چند فرمول اقتصادی ساد ه میتوان نرخ جمعیت را افزایش د اد. ایناید هها و سخنان د ر شرایطی مطرح میشود که برای ازد واج، تامین سرپناه مناسب، یافتن شغل مناسب و ایجاد شرایط مالی که بتواند هزینههای زند گی امروز د ر شهرهای بزرگ را تامین کند، با یک وام جزئی، اصلا قابل تحقق نیست. برای فرزند آوری، د ر همان مرحله اول فرزند آوری که ازد واج است، مشکل وجود د ارد و وامهای ازد واج نمیتواند از پس شرایط موجود بر بیاید. اما این فقط اول راه است. د رواقع حتی اگر از این مرحله نیز عبور شود، این وامهای کوچک نمیتواند از پس بقیه مراحل زند گی مشترک بربیاید. مشکل ازد واج نکرد ن جوانان که فقط به همین یک مرحله محد ود نمیشود که بگوییم وام بد هیم که جوانها ازد واج کنند. مشکل جوانان بسیار پیچید ه است و شاید آن چه ساد ه است، این باشد که افراد سطحی نگر و ناپخته د ر حال برنامه ریزی برای هد رد اد ن منابع کشور هستند.»
source